افغانستان این روزها سرفصل اخبار جنوب آسیا را با سه تحول و رویداد به خود اختصاص داده است: ثبتنام 18 نفر برای شركت در انتخابات آتی ریاستجمهوری، آغاز دور دیگری از مذاكرات میان امریكا و طالبان در قطر و كشته شدن قریب به 100 نفر در عملیاتی انتحاری كه عاملان آن از طالبان بودند. خبر نخست شور و شوقی در مردم افغانستان ایجاد نكرد، هیچكس منتظر نتیجه خاصی از خبر دوم نیست و سومین خبر كه آغشته به رنگ خون است، دلهرهها از تضعیف وضعیت امنیتی در افغانستان را افزایش داد. تقارن تاسفبار خبر دوم و سوم در این است كه همانها كه قریب به 100 هموطن خود را در افغانستان به كشتن دادند در دوحه پشت یك میز با امریكاییها نشستند و از صلح سخن گفتند.
امتیازگیری با خون هموطن
در حالی كه رییس امنیت ملی افغانستان تا لحظه تنظیم این خبر تعداد قربانیان حمله گروهی مهاجمان انتحاری طالبان به یك واحد امنیت ملی در استان میدان وردك را 45 نفر اعلام كرده، رسانههای غربی در تیترهای خود ادعا كردهاند كه این رقم به 100 نفر نیز میرسد. بر اساس گزارش بیبیسی، در جریان درگیری بین نیروهای امنیتی و مهاجمان، سه مهاجم انتحاری كشته و یك خودروی بمبگذاری شده خنثی شده است. نیروهای امنیتی افغانستان میگویند قرارگاهی كه مورد حمله قرار گرفته مربوط به نیروهای خیزش مردمی امنیت ملی بوده است. در حالی كه آمار قربانیان این حمله انتحاری مشخص نیست، اما منابعی از وزارت دفاع افغانستان به خبرگزاری رویترز گفتهاند كه در این حمله ۱۲۶ نفر كشته شدهاند. مسوولیت این حمله را گروه طالبان به عهده گرفت. میدان وردك از استانهای ناامن افغانستان است كه طالبان در بخشهایی از آن نفوذ دارند. به گزارش بیبیسی، این حمله یكی از مرگبارترین حملات به مقرهای امنیتی در چند وقت ماه اخیر بوده است. این حمله توسط طالبان درست چند ساعت پیش از آغاز دور دیگری از مذاكرات میان طالبان و امریكا در دوحه قطر رخ داد. طالبان ساعتی پس از این حادثه با پذیرش مسوولیت آن اعلام كرده كه 190 نیروی امنیتی افغان در این عملیات جان خود را از دست دادهاند. گفته میشود كه طالبان معمولا در میزان قربانیان یك حادثه اغراق میكند تا بدین وسیله ایجاد رعب و وحشت بیشتری كرده باشد. بیبیسی در گزارش خود از این حادثه در افغانستان اعلام كرده كه پس از خروج نیروهای رزمی خارجی از افغانستان در سال 2014 بر میزان حملات طالبان و قدرتگیری افغانستان افزوده شده است. نیروهای امریكایی باقیمانده در افغانستان نیز سال گذشته به حضور در عملیاتهای نظامی رو در رو در این كشور پایان دادند و بیشتر در پشت صحنه مسوولیت آموزش نظامی نیروهای افغان را بر عهده دارند. نیروهای طالبان در چند سال اخیر تلاش كردهاند در قالب حملات هدفمند، نیروهای امنیتی و نظامی افغان را هدف قرار دهند و این در حالی است كه دولت افغانستان عمدتا رقم واقعی قربانیان نظامی و امنیتی حملات طالبان را اعلام نمیكند. اشرف غنی رییسجمهور افغانستان در سال 2018 میلادی اعلام كرده بود كه بیش از 28 هزار نیروی امنیتی و سرباز افغان از سال 2015 جان خود را از دست دادهاند.
نیویورك تایمز در گزارش این حادثه اعلام كرده كه مقر مورد هدف طالبان، مركز آموزشی برای سرویس اطلاعات ملی بوده است. در صورتی كه این ادعای نیویورك تایمز درست باشد، میتوان گفت كه حمله به یك مقر اطلاعاتی در افغانستان با این رقم از تلفات در 17 سال گذشته بیسابقه بوده است. نیروهای طالبان در حالی كه چند دور مذاكره با امریكا را در چند ماه گذشته پیگیری كردهاند، همزمان بر میزان حملات خود افزودهاند. هدف از این اقدام توسعه نفوذ این گروه در داخل افغانستان، تصاحب زمینهای بیشتر و در نتیجه قرار گرفتن در فضای امتیازگیری بیشتر در پای میز مذاكره است. بر اساس آمار امریكا، در حال حاضر طالبان بر چیزی حدود 50 درصد افغانستان تسلط دارد.
مذاكرات شكننده
عاملان انتحاری طالبان در استانهای مختلف افغانستان با منفجر كردن خود تلاشمیكنند، دست رهبران این گروه در مذاكره با امریكا در دوحه را سنگینتر از قبل كنند. در ساعاتی كه نیروهای امنیتی افغانستان در حال شمارش تعداد قربانیان حادثه بودند، شیرمحمد عباس استانكزی به عنوان رهبر گروه 8 نفره مذاكرهكننده طالبان گفتوگوها با زلمای خلیلزاد، نماینده امریكا در این مذاكرات را آغاز كرد. تاكنون این دور از گفتوگوها میان طالبان و هیات 11 نفری امریكایی دومین روز خود را طی كرده اما درست به سنت همیشه نه عكسی از این مذاكرات منتشر شده و نه خبری از جزییات آن در اختیار رسانهها قرار گرفته است. در حالی كه تیم امریكایی تاكنون درباره درخواستهای طالبان در این مذاكرات خبری منتشر نكرده و البته از جزییات مطالبات خود هم رونمایی نكرده است، طالبان میگوید درخواست اصلیاش در این مذاكرات «پایان دادن به اشغال افغانستان» است. طالبان كه امریكا در سال 2001 میلادی با هدف ریشهكنی حاكمیت آن در افغانستان به این كشور حمله كرده بود، اخیرا پس از 17 سال به طرف مذاكرهای برای واشنگتن تبدیل شده است. پیش از دور جاری رایزنیها، هیات مذاكرهكننده طالبان با هیات امریكایی سه دور (دوبار در قطر و یكبار در ابوظبی) دیدار كرده بود.
طالبان و هیات امریكایی در حالی رودرروی هم در اتاق مذاكره مینشینند كه نزاع نظامی میان دولت افغانستان كه از حمایت امریكا برخوردار است و طالبان در گوشهگوشه این كشور ادامه دارد. زلمای خلیلزاد، نماینده وزارت خارجه امریكا در مذاكره با طالبان چند روز قبل در اظهاراتی تهدیدآمیز تاكید كرده بود كه اگر طالبان طالب ادامه روند مذاكراتی نیست، امریكا اصراری ندارد و با این گروه در افغانستان میجنگد. طالبان نیز تهدید خلیلزاد را با تهدید پاسخ داده و اعلام كرده كه اگر گفتوگوهای صلح را «صادقانه» پیش نبرد و از تاكتیك فشار استفاده كند، این مذاكرات را به تعویق خواهد انداخت.
طالبان در حالی مساله خروج نیروهای امریكایی از افغانستان را به عنوان مطالبه اصلی در مذاكرات مطرح میكند كه دونالد ترامپ رییسجمهور امریكا قریب به يك ماه قبل هنگامی كه از آمادگی امریكا برای خارج كردن سربازانش از سوریه سخن گفت به افغانستان نیز گریزی زده و اعلام كرد كه سربازان امریكایی از این كشور را هم به خانه بازمیگرداند. در آن مقطع برخی كارشناسان مسائل افغانستان تحلیل كردند كه ترامپ به دلیل تسهیل روند گفتوگوهای خلیلزاد با طالبان، تلویحا به آمادگی امریكا برای اجرایی كردن شرط طالبان اشاره كرده است. هیات مذاكرهكننده طالبان یك روز پیش از آغاز چهارمین دور رایزنیها با امریكا در دوحه اعلام كرد كه طرف امریكایی پذیرفته موضوع گفتوگوهایشان زمانبندی خروج نیروهای خارجی از افغانستان باشد. این خبر از سوی هیچ مقام امریكایی تاكنون تایید نشده است.
ابهام در مطالبههای دوطرف
دولت افغانستان، اصلیترین غایب در مذاكره با طالبان است و زلمای خلیلزاد میگوید هدف وی از دیدار با هیات طالبان متقاعد كردن این گروه به مذاكره مستقیم با دولت مستقر در كابل است. تاكنون طالبان مذاكره با دولت اشرف غنی را خط قرمز خود اعلام كرده و این دولت را غیرقانونی میداند. در اعلامیهای كه اخیرا طالبان منتشر كرده در این باره آمده بود: قرار بود خروج نیروهای خارجی و عدم استفاده از خاك افغانستان علیه كشورهای دیگر، موضوعات اصلی مورد بحث در گفتوگوهای صلح باشد اما اكنون امریكاییها میخواهند موضوعات تازهای را مطرح كنند. اگر امریكاییها موضوعات مورد بحث گفتوگوهای صلح را تغییر دهند و به استفاده از فشار بپردازند، مذاكرات را به تعویق میاندازیم.
به گزارش بیبیسی، اما افراد آشنا با طالبان میگویند طالبان بهطور مشخص از زلمای خلیلزاد خواستند كه امریكا مراحل خروج نیروهایش از افغانستان را مشخص كند، رهبران طالبان را از فهرست سیاه سازمان ملل و امریكا خارج كند، زندانیان طالبان را رها سازد و دفتر طالبان در قطر را به رسمیت بشناسد.
به گفته این منابع، آقای خلیلزاد درباره خروج نیروهای امریكایی از افغانستان گفته كه امریكا با افغانستان موافقتنامه امنیتی استراتژیك امضا كرده و حكومت افغانستان باید درباره لغو این موافقتنامه یا ادامه آن تصمیم بگیرد، درباره فهرست سیاه نیز باید مقامات رسمی افغانستان درخواست حذف رهبران طالبان را بدهند و رهایی زندانیان گروه طالبان و به رسمیت شناختن دفتر قطر نیز منوط به تصمیم آنان است. روند مذاكره با طالبان در چند وقت اخیر تنها محدود به امریكا نبوده و كشورهای روسیه، پاكستان، عربستان و ایران نیز رایزنیهایی با این گروه داشتهاند. طالبان با توجه به اقبالی كه كشورها برای گفتوگو با این گروه از خود نشان دادهاند به این نتیجه رسیدهاند كه سایر كشورهایی كه تا چند سال قبل به اتفاقی كمتر از ریشهكنی كامل این گروه رضایت نمیدادند در حال به رسمیت شناختن قدرت آن در افغانستانی كه با حملات طالبان ناامنتر از پیش شده، هستند. امریكاییها بیش از همه برای پاكستان در این مسیر نقش مخرب قائل هستند و اخباری كه هر از چند گاه در این باره منتشر میشود، نشان میدهد كه واشنگتن به این نتیجه رسیده كه باید دست حمایتی بدنههایی از حاكمیت در اسلامآباد از پشت طالبان را قطع كند. سناتور امریكایی لیندسی گراهام كه سفری به پاكستان داشته، روز یكشنبه در اظهاراتی در اسلامآباد اعلام كرد كه دونالد ترامپ باید هر چه سریعتر با عمرانخان نخستوزیر پاكستان دیدار كرده و با حل مشكلات میان واشنگتن و اسلامآباد راه را برای همكاری بیشتر دو كشور به منظور برقراری صلح و ثبات در افغانستان هموار كند.
خلیلزاد به دنبال آتشبس
صدای امریكا به نقل از یك منبع آگاه درباره این دور از رایزنیها میان طالبان و خلیلزاد میگوید: هیات امریكایی و طالبان در گفتوگوهای جاری در دوحه، طرحهایی را كه در دور پیشین مذاكرات در ابوظبی مطرح كرده بودند، نهایی خواهند كرد. یكی از جزییات این طرحها مشخص كردن جدول زمانی برای خروج نیروهای امریكایی از افغانستان است. برخی منابع امریكایی میگویند خلیلزاد به دنبال جلب موافقت طالبان در برقراری آتشبس موقت است. اقدامی كه امریكاییها میگویند، میتواند اعتمادسازی برای حفظ مسیر گفتوگو باشد. پیش از این قرار بود كه این دور از رایزنیها در اسلامآباد پاكستان باشد. زلمای خلیلزاد پیش از حضور در دوحه چند روزی در پاكستان بود. یك مقام امریكایی میگوید طالبان سفر به پاكستان را منوط به این كرده بود كه طرف امریكایی بپذیرد، اصلیترین سوژه رایزنی در این دور برنامه خروج نیروهای امریكایی و متحدان خارجیاش از افغانستان باشد. مخالفت طالبان با حضور در اسلامآباد، این گمانهزنی را تقویت كرد كه احتمالا دور چهارم رایزنیها میان امریكا و طالبان باز هم به تعویق خواهد افتاد. بخش انگلیسی صدای امریكا در ادامه این گزارش نوشت: گفتوگوهای طالبان و امریكا در حالی از روز دوشنبه در قطر آغاز شد كه عمرانخان نخستوزیر پاكستان نیز برای دیدار با رهبران قطر در دوحه بود. برخی منابع امریكایی به صدای امریكا گفتهاند كه عمرانخان احتمالا تماسهایی با طالبان در دوحه خواهد داشت و آنها را برای تسریع در روند برقراری آتشبس تشویق خواهد كرد. عمرانخان پیش از رسیدن به قدرت در ماه جولای سال گذشته مرتبا به امریكا پیشنهاد میكرد كه به جای جنگیدن با طالبان در میدان نظامی به گفتوگو با این گروه روی آورد. برخی منتقدان عمرانخان در پاكستان وی را به دلیل اصرار بر مذاكره با این گروه «طالبان خان» میخوانند.